Güney Afrika Tecrübesini Yeniden Gözden Geçirerek 12 Eylül Darbesiyle Yüzleşmek

ÖZ. Bu makalenin amacı bir toplumda geçmişle yüzleşmek için kullanılan süreç, mekanizma ve ilkelerin, farklı ihlal geçmişine sahip bir toplumda uygulanıp uygulamayacağını belirlemektir. Bunun için Güney Afrika Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu’nda izlenen bazı ilke ve pratiklerin Türkiye’de 12 Eylül Darbesi’yle yüzleşmek üzere benimsenip benimsenmeyeceği incelecektir. Bu çalışma, bir geçiş dönemi/süreci adaleti yöntemi olarak “hakikat komisyonlarının Türkiye’de 12 Eylül darbesine ilişkin cezai takibatları tamamlayabileceğini öne sürmektedir. Bunun nedeni hem iddianamenin hem de yargılama sürecinin sınırlılıkları ve eksiklikleridir. Bununla birlikte, Güney Afrika Hakikat Komisyonu’nun sadece bazı yönleri Türkiye’de gelecekteki bir hakikat komisyonu için uygun olabilir; çünkü geçiş dönemi/süreci adaleti için herkese uyan tek bir model yoktur. Bunun yanında, Güney Afrika Hakikat Komisyonu’nun bazı ilke ve pratikleri tarihsel ve siyasal olarak olumsaldır. Makalede kamusal (kamuya açık), kurumsal ve tematik oturumların gelecekteki bir hakikat komisyonunun en temel unsurları olması gerektiği belirtilmektedir. Bu oturumlar, mağdurların acısını paylaşacak bir alan yaratmanın yanında büyük ölçekli insan hakları ihlallerinin daha geniş toplumsal bağlamını gösterme ve 12 Eylül 1980 darbesine ilişkin kolektif sorumluluğu tespit etme kapasitesine sahiptir. Bu oturumların yanında, aynı Güney Afrika Hakikat Komisyonu’ndaki gibi topluma yol gösterecek yeni hakikatler kabul edilmelidir, çünkü bunlar sistematik şiddet kullanımını haklı göstermeye yarayan olguların yeniden yorumlanmasını ve farklı bir şekilde temsil edilmesini sağlayacak, böylelikle ihlallerin haklı olmadığını ortaya koyacaktır. Ancak insanlığa karsı suçlar için bireysel af uygulaması kabul edilmemelidir, çünkü bu hem uluslararası hukuka uygun olmayabilir hem de süregiden cezasızlığa katkıda bulunarak uzlaşmasının sağlanması açısından ciddi sorunlara yol açabilir.

Anahtar Kelimeler: Geçiş Süreci/Dönemi Adaleti, Hakikat Komisyonları, Cezai Takibat, Güney Afrika Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu, 12 Eylül Davası.

COMING TO TERMS WITH THE 12 SEPTEMBER COUP D’ÉTAT: THE SOUTH AFRICAN EXPERIENCE RECONSIDERED

ABSTRACT. The objective of this article is to determine whether particular processes, mechanisms and principles employed to deal with the past in one society can be applied to another with a different legacy of past abuses.This question will be answered by analyzing applicability of some of the practices and principles of the South African Truth and Reconciliation Commission to Turkey where there are an ongoing prosecutions regarding the 12 September 1980 Coup D’état. It concludes that “truth commission” as a transitional justice measure can be adopted in Turkey and complement trials due to the limitations and shortcomings of the indictment and prosecution process. However, only certain aspects of the South African TRC can be relevant for a future truth commission in Turkey, as there is no one-size-fits-for-all model for transitional justice and as the practices and the principles of the South African TRC is historically and politically contingent. It is argued that that the public, institutional and thematic hearings should be core elements of a future truth commission in Turkey as they have a capacity to demonstrate broader social context of large-scale abuses and to establish collective responsibility regarding the 12 September 1980 coup d’état as well as to create a space for victims’ to share their plight. New truths to guide the society should be adopted as they enable the re-presentations or re-interpretation of the facts, which were used to justify systemic use of violence and, therefore, show that these abuses are not justified. However, granting individualized amnesty for crimes against humanity should not be embraced it may not conform to international law and by contributing to on-going legacy of impunity, it might cause serious problems in terms of achieving reconciliation.

Keywords: Transitional Justice, Truth Commissions, Prosecution, The South African Truth and Reconciliation Commission, 12 September 1980 Coup D’état Trial.

Güney Afrika Tecrübesini Yeniden Gözden Geçirerek 12 Eylül Darbesiyle Yüzleşmek Gülden Gürsoy ATAMAN Alternatif Politika, Cilt 6, Sayı 3, Aralık 2014