KAPİTALİST İRRASYONEL RASYONALİTE VE SERMAYENİN GIDA REJİMİ: GEZEGENSEL TARIMSALLAŞMA VE GIDANIN TARIMSIZLAŞMASI

ÖZ. Bu çalışma, eleştirel bir toplum kuramı olarak Marksizmin, özel olarak da kapitalist irrasyonel rasyonalite kavramının sunduğu kuramsal imkânlardan yola çıkarak, kapitalizmin uzun tarihi içinde tarım-gıda ilişkilerinin, birbiriyle iç içe geçen iki eğilim üzerinden şekillendiğini iddia ediyor: gezegensel tarımsallaşma (kır-doğa aksının kapitalist tarımsallaşması) ve gıdanın tarımsızlaşması (gıda ile tarım-kır-doğa arasındaki tarihsel, ekolojik, toplumsal ve kültürel bağların kopması). Bu iki eğilimin, aynı zamanda, kapitalist gıda rejiminin tanımlayıcı çelişkileri olarak da kavramsallaştırılabileceğini tartışmaya açıyor. İlgili literatürde, gıda rejimi kavramının özgün katkılarından birisi, tarım-gıda ilişkilerinin tarihsel seyrini her biri (birbiriyle ilişkili ve fakat) farklı dinamiklerle şekillenen gıda rejimleri çerçevesinde analiz etmemize olanak tanıması olarak işaretlenebilir. Kapitalist tarım-gıda ilişkilerinin dönemlendirilmesine yönelik bu katkılardan beslenen bu çalışma da her bir farklı gıda rejimini ortak kesen ve bu farklı rejimleri kapitalist yapan nedir sorusunun peşine düşerek, gıda rejimi kavramı etrafında yürütülen kuramsal tartışmaları zenginleştirmeyi hedefliyor. Bu doğrultuda, burada önerilen ve geliştirilen gezegensel tarımsallaşma ve gıdanın tarımsızlaşması kavramlarının, kapitalizmin kendisini aynı zamanda bir gıda rejimi olarak düşünmenin analitik araçları olarak da görülebileceğini öneriyor.

Anahtar Kelimeler: Kapitalist İrrasyonel Rasyonalite, Eleştirel Bir Toplum Kuramı Olarak Marksizm, Kapitalist Gıda Rejimi, Gezegensel Tarımsallaşma, Gıdanın Tarımsızlaşması.

CAPITALIST IRRATIONAL RATIONALITY AND CAPITAL’S FOOD REGIME: PLANETARY AGRICULTURALIZATION AND THE DE-AGRICULTURALIZATION OF FOOD

ABSTRACT. This study leverages Marxism as a critical theory of society, particularly the concept of capitalist irrational rationality, to argue that agri-food relations throughout the long history of capitalism have been shaped by two intertwined tendencies: planetary agriculturalization (capitalist agriculturalization of the rural-nature nexus) and the de-agriculturalization of food (the dissociation of food from its historical, ecological, social, and cultural ties to agriculture-rural-nature nexus). It proposes that these tendencies might also be conceived as the defining contradictions of the capitalist food regime. Among its contributions to literature, the food regime concept provides a framework for analyzing the historical trajectories of agri-food relations through distinct regimes, each marked by interconnected yet unique dynamics. Building on these insights, this study seeks to deepen theoretical debates surrounding the food regime concept by exploring what unifies these distinct regimes and establishes their fundamentally capitalist character. In this regard, it contends that the concepts of planetary agriculturalization and the de-agriculturalization of food, developed and articulated in this study, serve as critical analytical tools for theorizing capitalism itself also as an encompassing food regime.

Keywords: Capitalist Irrational Rationality, Marxism as a Critical Theory of Society, Capitalist Food Regime, Planetary Agriculturalization, De-Agriculturalization of Food.

* Dr., Doktora Sonrası Araştırmacı (Associate Member), Toronto Metropolitan Univ., Center for Studies in Food Security (CSFS), Toronto, Ontario, Canada, atakanbuke@yerkure.org, ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-8951-8372

Kaynak Göster:

Büke, Atakan (2025), "Kapitalist İrrasyonel Rasyonalite ve Sermayenin Gıda Rejimi: Gezegensel Tarımsallaşma ve Gıdanın Tarımsızlaşması", Alternatif Politika, 17 (1): 165-197. DOI: https://doi.org/10.53376/ap.2025.07

KAPİTALİST İRRASYONEL RASYONALİTE VE SERMAYENİN GIDA REJİMİ: GEZEGENSEL TARIMSALLAŞMA VE GIDANIN TARIMSIZLAŞMASI Atakan BÜKE Alternatif Politika, Cilt 17, Sayı 1, Şubat 2025