ANADOLU SUFİLİĞİNİN OLUŞTURDUĞU ÇALGI ALGISI ÜZERİNE KÜLTÜREL BİR ANALİZ: ‘BAĞLAMA’ VE ‘NEY’ ÖZELİNDE ÇALGININ İNSANLAŞTIRILMA VE İLAHLAŞTIRILMA SÜRECİ

ÖZ: Anadolu sufiliği içerisinde çalgılara atfedilen algı, insan-Tanrı-evren özdeşliği düşüncesinin çalgılar aracılığı ile oluşturulan metaforizasyonuna ilişkindir. Bu çalışmada, insanın çalgıyla özdeş algılanması ve bu algının metaforlarla ifade edilmesi durumu, “bağlama” ve “ney” özelinde ele alınmıştır. Bu çalışmada, Türk dili ibare ve deyimlerinden, Türk Yöresel Müziği söz varlığından ve Mevlana’nın Mesnevi adlı eserinden hareketle, Anadolu sufiliğinin oluşturduğu çalgı algısı üzerine yapılan saptamalara yer verilmiştir. Özellikle bağlama ve ney çalgısı özelinde; çalgının insanlaştırılma ve ilahlaştırılma süreci irdelenmiştir. Çalışmada öncelikle sufi ve tasavvuf kavramlarının etimolojik kökenleri, tanımları, kaynakları ve ardından sufi dünya algısı içerisinde müziğin yeri üzerinde durulmuştur. Öncelikle insan-çalgı özdeşliği algısının Türk diline ait ibare ve deyimlerdeki varlığı, örnekleriyle analiz edilerek gösterilmiştir. Daha sonra çalgı-insan-Tanrı özdeşliğine ilişkin algı, “bağlama” özelinde Türk Yöresel Müziği söz varlığı içerisinde, “ney” özelinde ise Mevlana’nın Mesnevi eserinin girişindeki anlatımla gösterilmiştir. Çalışmada, Anadolu müzik kültüründe çalgıların, türkü yakıcısı (bağlama için) ya da besteci (ney için) ile özdeş olarak algılandığı ve sufi dünya algısının çalgıları insana benzetmek ve insanı çalgıyla ve Tanrıyla özdeşleştirmek biçiminde algılandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sufizm, Müzik, Çalgı, Bağlama, Ney.

A CULTURAL ANALYSIS OF THE PERCEPTION OF INSTRUMENT OF ANATOLIAN SUFISM

ABSTRACT: The perception attributed to the instruments in Anatolian sufism is related to the metaphorization of the idea of ​​human-God-universe identity through instruments. In this study, the situation which the human being is perceived as an identical with the instrument and it is expressed in metaphors has been dealt with specific to bağlama (Turkish long neckted folk lute) and ney (Turkish end-blown reed flute). In this study, a determination was made about instrument perception which derived from Anatolian Sufism starting from the phrases and idioms in the Turkish language, the Turkish folk music lyrics and the work of Mevlana's Mesnevi. Especially specific to bağlama (Turkish long neckted folk lute) and ney (Turkishend-blown reed flute), the process of humanization and deification of the instruments has been examined. In the study, the etymological origins, definition sand sources of sufi and sufism concepts; then the place of music in the sense of sufi world are emphasized. First of all, the perception of human-instrument identity shown by analyzing with examples in the phrases and idioms of the Turkish language.Then, theperception of theidentity of theinstrument-human-God is shown specific to baglama in the Turkish folk music lyrics and specific to neyin the introduction of Mevlana's Mesnevi specially. In this study, it was reached that it perceived the instruments as be identical to the bard of folk song (for baglama) composer (for ney), and in the sufi world it perceived that the instruments is parallel with human and good in the Anatolian music culture.

Keywords: Sufism, Music, Instrument, Baglama, Ney.

ANADOLU SUFİLİĞİNİN OLUŞTURDUĞU ÇALGI ALGISI ÜZERİNE KÜLTÜREL BİR ANALİZ: ‘BAĞLAMA’ VE ‘NEY’ ÖZELİNDE ÇALGININ İNSANLAŞTIRILMA VE İLAHLAŞTIRILMA SÜRECİ Banu MUSTAN DÖNMEZ & Mehmet Sadık DOĞAN Alternatif Politika, Cilt 10, Sayı 1, Şubat 2018