ULUSÖTESİLİK İLE ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK ARASINDA OSMANLI İSTANBULU’NDA SİNEMA (1895-1914)

ÖZ. İstanbul’da gerçekleşen ilk ticari film gösteriminden sonra Osmanlı İmparatorluğu’nda film gösterimleri zaman içinde artmaya, yönetenlerin ve halkın ilgisini çekmeye başlamıştır. Sinemayla kurulan bu ilk temaslar gösteriyor ki, Osmanlı İmparatorluğu’na sinemanın gelişi demek, ulusötesi bir yapılanmanın içine doğan bir kitle iletişim aracının giriş yapması demektir. Sinematograf görüntüleri, ticari bir ilgiden beslenerek dünyanın birçok köşesinde dolaşıma girmiş, kültürler birbirlerini beyazperdeye yansıyan hareketli görüntüler üzerinden izlemeye başlamıştır. Gösterimlerde filmlerle çoğaltılan kültürel göstergeler kadrajlarına aldıkları coğrafyaların izlerini taşımışlardır. Sinema operatörleri imgelerin, yapımcılar yeni pazar alanlarının, seyirci kendine uzak kültürlerin peşindedir. Gelenek ile Çağdaş, Doğu ile Batı arasında salınan, kimi zaman bu kutuplaşmaların ötesinde bir kimlik taşıyabilen Osmanlı İmparatorluğu’nda sinema, erken döneminde nasıl yaşantılanmıştır? Bu çalışma, sinemanın Osmanlı topraklarında kendine has dinamiklerini içinde barındıran yapısını, belirli dönüşüm ve kırılma noktalarından yola çıkarak, gösterilen görüntüler, sinematograf mekânları, seyir alışkanlıkları, gösterim pratikleri, denetimler, ihlaller ve dönemin sinemaya dair izlenimleri üzerinden anlama çabasıdır.

Anahtar Kelimeler: Erken Sinema, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, Ulusötesilik, Çokkültürlülük.

THE CINEMA IN THE OTTOMAN ISTANBUL BETWEEN TRANSNATIONALITY AND MULTICULTURALISM (1895-1914)

ABSTRACT. After the first commercial cinematographic screening in Istanbul, film screenings in the Ottoman Empire increased over time and began to attract the attention of governors and the public. These early contacts with the cinema show that the coming of the cinema to the Ottoman Empire means the entrance of a mass media vehicle born into a transnational structure. Cinematograph images have been circulated around many corners of the world by feeding a commercial interest, and the cultures have been watching each other through moving images that are reflected on the screen. Cultural indications reproduced in films on presentations have posessed the geographical traces they have taken to their frames. Cinema operators are in the pursuit of images, producers in new market areas and the audience pursues cultures that are far away from them. How has cinema been experienced in the early period in the Ottoman Empire, where oscillating between tradition and modern, East and West, sometimes carrying an identity beyond these polarizations? This study tries to understand the structure of the cinema which contains its unique dynamics in the Ottoman land through the impressions of images, cinematograph venues, viewing habits, presentation practices, audits, violations and cinematic impressions of the period.

Keywords: Early Cinema, Ottoman Empire, Istanbul, Transnationality, Multiculturalism.

ULUSÖTESİLİK İLE ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK ARASINDA OSMANLI İSTANBULU’NDA SİNEMA (1895-1914) Oya KASAP ORTAKLAN Alternatif Politika, Cilt 11, Sayı 1, Şubat 2019